Kritike:Filmi-Kinomatografia shqiptare

Sarajeva shqiptare – shënime udhëtimi

-Nga Koloreto Cukali-

Duke ecur rrugëve të Sarajevës, gra vendase ndalojnë Karafil Shenën për të bërë një foto me të. Është ylli i momentit. Kanë parë “Amnistinë” e Bujar Alimanit, ku Shena luan një nga dy rolet kryesore dhe tani e ndalojnë në rrugë. “Amnistia” është filmi i parë shqiptar që nga viti 2003 në festivalin e Sarajevës, festival ku në garën zyrtare janë filma të Evropës Juglindore. Këtë vit, turqit kanë shpresa për të fituar me “Broken Mussels”, kroatët kanë sjellë “Spots” dhe hungarezët kanë një film të Bela Tarr, “The Turin Horse”, për të cilin regjisori thotë që do të jetë filmi i fundit i tij. Deri edhe malazezët mbajnë shpresa të mëdha me filmin “The Ascent” filmi i parë i madh që ky shtet i ri prodhon.


Në korridoret e Festivalit, kritikja bullgare e filmit Joana (me një mbiemër që pasi e harrova 3 herë, më vjen zor tia pyes më) më tregon sesi, sa zbriti nga avioni, u mërzit kur i thanë që i pari projeksion që e priste ishte një film shqiptar, “Amnistia”. Joana nuk ka shumë shpresë te kinemaja shqiptare.

Kur merr vesh që jam shqiptar më flet për filmin pa më pyetur as për emrin. “Për mua, ai duhet të fitojë”, më thotë. “Po hajde gjeja midenë kryetarit izraelit të jurisë!”

E takoj disa herë gjatë mbrëmjes, dhe sa herë e ndesh, ajo më thotë diçka të re për Amnistinë. Pastaj, i qepet regjisorit Alimani për të ditur për projektin e tij të ri. Pas Amnistisë, vlera e tij në treg është rritur. “Amnistia”, është tashmë një favorit serioz, gjë që do të merret vesh këtë të dielë.

Zemra e Sarajevës

Në kafenenë “Bill Gates” pinë kafe një grup me pleq. Pleqtë në Bosnjë janë si pleqtë tanë, pinë kafe e flasin për politikë. Kafeneja ndodhet në rrugicën pas Hotel “Europe”, hoteli ku janë vendosur të tërë yjet e festivalit, që nga Nani Moretti e deri te Wim Wenders, e ku janë vendosur dhe aktorët e regjisori i “Amnistisë”.

Sarajeva, më shkrep herë pas here me Tiranën, përveçse është më e pastër dhe shoferët më të edukuar në rrugë. Ajri është më i kthjellët dhe rinia argëtohet edhe duke ndenjur në rrugë me një birrë në dorë. Madje, më shumë rrinë në rrugë sesa brenda në bare.

Në rrugë mund të shikosh fytyra që të duket sikur i ke parë për ditën e verës, ose për Shën Valentin. Sarajeva më kujton Tiranën, me shitësit e paedukatë në dyqane, me muzikën house që buçet thuajse në çdo klub, me shiun që aty fillon e aty pushon.

Ndryshimi fillon te lagjia turke, ku fillojnë restorantet tradicionale, me rrugica karakteristike ashtu siç duhet të kenë qenë “Pazaret e vjetra” të qyteteve tona e që tani nuk janë më.

Në tezga shoh plot libra me tekste e akorde për kitarë të Bjello Dugmes e të Bob Marlejt. Bjello Dugme, Rolling Stonsat e ish-Jugosllavisë, këndojnë live në një nga sheshet po atë ditë që fillon festivali.

Ka ndërtesa që ruajnë akoma predhat nëpër mure, që nga koha e luftës në Bosnje, ndërsa rrugën kryesore e përshkon një tram i pistë e i vjetër. Disa qytete nuk kanë lidhje me tramin. Thjesht, e kanë humbur kohën për të pasur tram. Ky është një i tillë. Dyshoj që edhe Tirana, është po ashtu.

Ndryshimi i madh mes Tiranës sime e Sarajevës, është që këtu i tërë qyteti e ndjen festivalin. Ndryshe nga Tirana, ku TIFF snobohet gjërësisht nga mediat e institucionet, këtu të tërë jetojnë për të.

Sigurisht, TIFF është festival shumë më i vogël se i Sarajevës, por është eventi i vetëm i madh filmik i qytetit. Dhe Tiff-in, Tirana e snobon. Në Sarajevë, posterat e festivalit i gjen deri dhe në farmaci, eventet janë të panumërta, media bën mbulim total, në kafene gjen që nga gazeta e festivalit tek programet. Njerëzit, mbajnë rradhë për të parë një film, qoftë ky dhe nga një autor i panjohur ballkanas. Njëherë mendoj me xhelozi se duhet të jenë të huajt që i mbushin kinematë, por jo. Gjithandej dëgjoj shikuesit të flasin serbo-kroatisht.

Eksperienca kinematografike është unike. Pak ditë më parë, u projektua filmi 3D “Pina” i Wim Wenders në një pallat sporti ku ishin mbledhur mbi 3 a 4 mijë vetë. Më kujtohen ditët e Tiff-it, kur kinemaja rri thuajse bosh ndërsa ata pak qejflinj zdërhallen në kafe.

Kur Wim Wenders hyri për të prezantuar filmin e vet Pina, i tërë publiku u ngrit në këmbë për ta nderuar. Vras mendjen, sa vetë do të shkonin në një kinema në Tiranë vetëm se është një film i Wim Wendersit? Llogarinë, mund ta bëni dhe vetë.

Mijëra njerëz shohin filmin e Wenders-it në një fushë basketbolli të kthyer në sallë projeksioni 3D.

Ndërsa shoh punët e Pina Bosch, balerinës me famë, injorant total ndaj kësaj figure të baletit bashkëkohor, ca për faj timin e ca për faj të vendit tim, ku maksimumi vijnë ca kalamaj rumunë për të kënduar hitet e shpëlara verore, ngushëllohem me faktin që ka edhe më keq se ne. Bangladeshi, psh. As atje, Pina Bosch nuk ka dhënë shfaqje më parë. Filmi vetë, nuk është edhe aq film, sa një formë dokumentari 3D mbi punët e artistes. Punë, që të lënë pa frymë.


Falja e Gjakut

Në kinemanë verore “Ljetno Kino !hej” mbi 2 mijë njerëz ndjekin “Falja e Gjakut” të Xhoshua Marston. Një histori shqiptare e gjakmarrjes në qendër të së cilës janë 2 aktorë amatorë (Tristan Halilaj, 19 vj, Sindi Laçej, 15 vj) projektohet nën qiell të hapur në Sarajevë. Mbi ekranin e stërmadh tutje, duken avionët që ngrihen e ulen në aeroportin e Sarajevës. Kushton më shtrenjtë të fluturosh nga Tirana në Sarajevë, sesa në N.Y.

2 mijë njerëz, vetëm cigare që fiken e ndizen dhe asnjë zë. Asnjë zile celulari.

“Jeta ime është n’duart tuaja. Po qe për të më vrarë më vritni tani, se s’dua të jetoj i mbyllur” i thotë Niku plakut të fisit gjakmarrës. Ky është një nga momentet më të forta të filmit, me intensitet të lartë dramatik. Një histori gjakmarrjeje që fillon si përherë me një sherr për një gardh.

Kur mbaron projeksioni, gjëja e vetme që më lodron ndër mend, është sesi një regjisor i huaj, ka arritur t’i bëjë aktorët amatorë shqiptarë të luajnë aq mirë dhe aq vërtetësisht, gjë që nuk na e dhurojnë dot më as aktorët me përvojë. Sarajevasit duartrokasin gjatë Tristan Halilajn dhe Sindi Laçejn, si dhe Refet Abazin, aktorin shqiptar të Maqedonisë, i cili kishte një paraqitje shumë të mirë në film si babai vrasës.

Duke dalë, dëgjoj “dober, dober” “mirë, mirë” mes spektatorëve. Kritika është ca më pak entuziaste për filmin. Kurse unë kam nevojë ta shoh dhe një herë në Tiranë.

“Falja e Gjakut” do të vijë si premierë në shtator dhe në kinematë shqiptare.


Bela Tarr nuk është femër

“Të bësh filma është si të jesh borgjez. Është jetë e bukur. Po nuk dua të bëj më.” Kështu thotë Bela Tarr, që (për ata që nuk ia njohin punët meqë asnjë kinema në Shqipëri nuk do ia projektonte ndonjëherë) nuk është femër e aq më tepër i bukur, por ka një zë të thellë e të ngjirur që të mpin.

Filmi i tij “The Turin Horse” është një film tepër i gjatë për ta parë një të shtunë mbrëma.

“Ç’doni këtu të shtunën në darkë?”, thotë regjisori gjysëm me shaka. “Ikni në disko, se është 2 orë e gjysëm i gjatë”.

“Nuk kam çfarë t’i mësoj njeriu për kinemanë”, thotë. “Kinemaja, është të kesh një kamera dhe një ide. Nuk ka nevojë për leksione profesorësh”.

Në vendin tim, njoh studentë që harxhojnë disa vjet për t’u bërë kineastë. Nganjëherë, edhe disa mijëra euro.