Elbasani

Qyteti i Elbasanit ndodhet në Shqipërinë e Mesme. Ai shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së mesme të lumit Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogël, në veri dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin.
Elbasani është qytet në Shqipëri dhe njëherit qendër e Prefekturës dhe rrethit me të njëjtin emër.

Qyteti i Elbasanit ndodhet në Shqipërinë e Mesme. Ai shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së mesme të lumit Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogël, në veri dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Në anën perëndimore të qytetit kalon përroi i Zaranikës dhe nga lindja ai i Manazderies. Elbasani është i vendosur midis gjerësive gjeografike veriore 41° 27', jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perëndimore 19° 03' dhe ndodhet në një lartësi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Veçoritë klimaterike të kësaj zone janë: dimër i butë e me reshje dhe verë e nxehtë dhe e thatë.

Elbasani është një nga qytetet më të mëdha të vendit me një popullsi prej rreth 120.000 mijë banorësh.

Historia e trevave të Elbasanit e ka zanafillën e saj në shekullin II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Në shekullin II qyteti njihej me emrin Skampa e më vonë me emrin Skampini dhe ishte në varësinë administrative të Durrahut (Durrësit). Duke qenë i vendosur në kryqëzimin e rrugëve Veri-Jug dhe Lindje-Perëndim, ai ka shërbyer si pikë e rëndësishme kalimi dhe si stacion i rëndësishëm, duke u përmendur si qendër urbane, ushtarake e peshkopale. Pas bllokimit të rrugës Egnatia nga dyndjet e barbarëve, qyteti i Skampinit nuk përmendej më dhe u shkatërrua nga bullgarët dhe ostrogotët gjatë migrimit sllavo-bullgar diku nga shekulli VI-VII.

Elbasani u themelua nga turqit osman në të njëjtin vend në shekullin XV. Pas disfatës që pësoi në rrethimin e dytë të Krujës, sulltan Mehmeti II, rindërtoi në kthim në vitin 1466 kalanë e vjetër, për ta pasur si pikë mbështetje të mëvonshme. Kalaja u ndërtua për vetëm 25 ditë dhe në ndërtimin e saj ndihmuan 150,000 njerëz.

Në hyrje të kalasë, mbi një pllakë, sulltani shkroi në turqisht: “Eli-Basan, es Sulltan, ibni Sulltan, Fahati Sulltan, Mehmet thani han.” (Vura dorë, unë sulltan bir sulltanësh, sulltan triumfues, Mehmeti, mbret i madh.”). Pra, Elbasan do të thotë “vura dorë”.

Me kalimin e kohës rreth Kalasë u zhvillua qyteti i Elbasanit.

Në dokumentacionin e kohës dëshmohet se në mesin e shekullit XVII Elbasani kishte 2000 shtëpi dhe 900 dyqane. Punoheshin lëkura, leshi, mëndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit turk Elbasani u shndërrua në qendrën e Islamit në Shqipëri. Për shkak të pozitës shumë të favorshme në rrugën Egnatia, Elbasani u kthye në një qendër tregtie shumë të rëndësishme. Përkrah tregtarëve vendas dhe turq në qytet ishin ngulitur edhe tregtarë grek dhe sllav.

Prodhimet e qytetit të Elbasanit gjenin treg shitjeje si brenda ashtu edhe jashtë vendit. Këtë e dëshmon fakti që Turqia në dy ekspozita ndërkombëtare, njëra në Paris në vitin 1867 dhe tjetra në Çikago në vitin 1894, krahas artikujve të tjerë të artizanatit ekspozoi edhe pushkë, pistoleta dhe silahe të prodhimit shqiptar të Shkodrës, Elbasanit, Prizrenit, etj. E rëndësishme është se Elbasani shquhet për organizimin e panaireve. Panairi i parë është ai i vitit 1381 i pasuar nga të tjerë në periudha të mëvonshme.

Në këtë kohë Elbasani shquhet si qendër e fuqishme arsimore dhe kulturore me përpjekjet që bënë Bugomili (anonimi i Elbasanit), Dhaskal Todri për përhapjen e gjuhës e të shkrimit shqip. Në epokën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare zë një vend të rëndësishëm Kostandin Kristoforidhi, autor i abetares shqipe, fjalorit gegërisht dhe toskërisht, i cili konsiderohet si babai i gjuhës shqipe. Në etapën e fundit të Rilindjes Kombëtare Shqiptare veçojmë Elbasanin si përhapës të mendimit përparimtar arsimor e kulturor. Pas shpalljes së Hyrijetit, Kushtetutës Xhonturke, u krijuan një sërë shoqërish dhe klubesh nga patriotët elbasanas, të cilët detyrë kryesore kishin përhapjen e gjuhës dhe shkrimit shqip.

Më 2-9 shtator 1909 u thirr Kongresi i Elbasanit ndër vendimet më kryesore të të cilit qe hapja e shkollës Normale, e cila u realizua më 1 dhjetor 1909 dhe krijimi i Shoqërisë Përparimi, e cila do të mbështeste financiarisht këtë shkollë. Kjo shkollë ka qenë e para shkollë e mesme e arsimit kombëtar shqiptar.

Qyteti i Elbasanit konsiderohet si një nga vatrat më të rëndësishme të luftës për liri dhe çlirim kombëtar. Si pika kulmore përmendim aktin e shpalljes së pavarësisë së Elbasanit më 25 Nëntor 1912, si i pari qytet i Shqipërisë, pjesëmarrjen aktive në Luftën e Vlorës në vitin 1920, në Lëvizjen Demokratike Antifeudale të vitit 1921 - 1924, si dhe në Luftën e Dytë Botërore.

Gjatë periudhës 1924 -1939 qyteti i Elbasanit arriti një zhvillim të ndjeshëm në disa drejtime si p.sh. në infrastrukturë kryesisht me ndërtimin e rrugëve që lidhnin Elbasanin me Tiranën, Durrësin, Korçën, Gramshin, Dibrën, etj, ndërtimin e ujësjellësit të qytetit dhe ndërtimin e centralit elektrik. Gjatë kësaj periudhe mori zhvillim edhe ekonomia me ngritjen e disa objekteve si: fabrika e alkoolit, duhan-cigareve, vaj-sapunit duke vazhduar punën artizanale tradicionale. Në këtë kohë kemi ngritjen e degëve të bankave shqiptare dhe të huaja, të cilat nxisnin prodhimin bujqësor e industrial të Elbasanit.

Në vitin 1945 në Shqipëri u vendos regjimi komunist. Si të gjithë qytetet e tjerë të Shqipërisë edhe Elbasani vuajti për 45 vjet represionin e egër komunist që donte ta privonte qytetin nga prirjet e tij demokratike dhe kulturore. U persekutuan personalitetet më të shquara të qytetit të Elbasanit. U vu dorë mbi institucionet e kultit duke i transformuar sipas "ideologjisë së re". Në proceset demokratikë të vitit 1990 edhe qytetarët e Elbasanit morën pjesë aktive në to. Personalitetet më të shquara të shekullit të kaluar për qytetin e Elbasanit janë: Aqif Pashë Elbasani, Aleksandër Xhuvani, Lef Nasi, Ahmet Dakli, Et'hem Haxhiademi, etj.

Banja e vjetër turke, që ndodhet në qendër të qytetit është restauruar dhe përdoret sot si restorant.

Ooooohhhhh c'me kujtove bollokumet Lilly!

:D

:D

Mali i Krastes ne Elbasan!

Mali i Krastes ne EL, pare nga larg!

"Usta" Isuf Myzyri

Konstandin Kristoforidhi

"Pusi qe lahej vete"


Zanafilla dhe misteri

Është hapur 547 vjet më parë, në vitin 1460, në një lagje të madhe jo shumë larg qendrës së qytetit të Elbasanit. Ideja e hapjes së një pusi ishte e dy vëllezërve arabë, besimtarë myslimanë, Hyseni dhe Dylgjeri, të cilët mbas hapjes do të ndërtonin edhe një xhami shumë pranë tij. Të gjithë besimtarët para se të kryenin faljen e namazit laheshin në ujërat e këtij pusi. Që nga ajo kohë kjo lagje do të shtohej nga viti në vit.
Mbas ndërtimit të xhamisë dhe hapjes së pusit lagja mori emrin “Dylgjer Hysen”, në nder të dy vëllezërve arabë, por që asnjëherë nuk u thërrit me këtë emër, por me titullin simbol “Pusi që lahet vetë”. Por, në vitin 1966 do të prishej xhamia, si dhe do të mbyllej pusi që lahet vetë. Gjatë viteve që do të vinin, shumë prej njerëzve që e dinin vendodhjen e tij, nuk jetojnë më. Vetëm mbas 45 vjetësh, dikush do të investonte për ta hapur sërisht këtë pus, i cili njihet tashmë nga i gjithë komuniteti elbasanas, por edhe nga shumë vizitorë e turistë për nga vetë historia që ai ka, si dhe nga gojëdhënat e vetë banorëve, të cilët vazhdojnë ta përmendin atë si “ Pusi që lahet vetë”.
Shumë pak është shkruar në historinë e monumenteve të kulturës për “Pusin që lahet vetë” dhe për rrapin që ndodhet shumë pranë tij.

Një banor i moshuar i kësaj lagjeje, nje 76-vjeçar, tregon për “TemA” : “Emrin e ka të tillë, pasi dikur, pusi lahej vetë. Shpërthente ujë nga brenda tij dhe nxirrte papastëritë në rrugë. Të nesërmen në mëngjes rruga ishte e mbushur me ujë. Gjithçka ndodhte natën dhe askush s`e dinte se në cilën natë pusi do të lahej”.

-Zona ke Pusi dhe Pusi sot-







---------

Shkrumbohet teatri “Skampa”




Shkrumbohet teatri “Skampa” në qytetin e Elbasanit dhe një godinë ngjitur saj, shpëtojnë vetëm zyrat përreth. Kanë mjaftuar 30 minuta që skena, salla me 292 vende, lozhat e gjithçka tjetër të përfshiheshin nga flakët dhe të bëheshin shkrumb e hi.

Zjarri mendohet të ketë rënë në pjesën e çatisë dhe është përhapur me shpejtësi më pas duke përfshirë pjesën e brendshme dhe sidomos sallën e teatrit. Për shkak të përbërjes me dru dhe veshje cope ka mjaftuar një shkëndijë që zjarri të përfshirë me shpejtësi fillimisht skenën, më pas vendet e qëndrimit të spektatorëve, lozhat dhe gjithçka në brendësi duke përfshirë pajisjet, fonitë sistemin e kondicionimit të vendosur vetëm një vit më parë.



Sipas dëshmitarëve zjarri ka rënë rreth orës 16:00 dhe sipas të njëjtave burime zjarrfikësit kanë mbërritur rreth orës 16:25, që kanë qenë dy mjete fillimisht.

Nga zjarri janë kërcënuar arkiva, studio televizive, zyrat e administratës si dhe një librari e një lokal në holl. Të rinjtë kanë nxituar të nxjerrin nga holli të gjithë librat që rrezikoheshin të digjeshin si dhe kanë mbushur kovat me ujë për të evituar përhapjen më tej të flakëve.

Vetëm dy orë më pas zjarri është vënë nën kontroll. Dëmet janë të pallogaritshme si për teatrin “Skampa” që u shkrumbua në total, ashtu edhe për godinën ngjitur.

Teatri i ngritur si kinema Nacional në vitin 1938, ishte monument i rëndësishëm kulturor me një histori të papërsëritshme dhe të parikuperueshme.



Kreu i bashkisë, Qazim Sejdini: Teatri mund të ishte shpëtuar

Ka qenë një aksident. Nuk mund të flas kush është fajtori para se ekspertët të japin një përgjigje për zjarrin, sepse ka disa hipoteza nga ndërtimet që bëhen rreth teatrit. Mund të them që në momentin që ra zjarri në teatri, 10 minua më parë kishte rënë zjarr në Krastë ku po digjej një sipërfaqe me pisha dhe një pjesë e zjarrfikësve ishte atje. Në momentin që ra zjarri, një pjesë e tyre erdhën. Me gjithë përpjekjet që bënë, nuk arritën ta mbajnë në kontroll. Pati disa dobësi në drejtim të profesionalizmit dhe në mungesë të ujit. Kryesore ishte se pjesa më e mirë e zjarrfikësve ishte në pjesën tjetër të vatrës së zjarrit. U lajmëruan zjarrfikësit e Peqinit, Librazhdit, Gramshit të cilat na u përgjigjen me shpejtësi. Bëmë aq sa mund të bëhej. Mund të them që është një dëm shumë i konsiderueshëm për qytetin, sepse teatri ishte monument shumë i rëndësishëm, por presim ekspertët të thonë fjalën e tyre se ndofta dëmet nuk janë të pariparueshmme.

Drejtori i teatrit, Ilir Sulkja: Dhuratë nga zjarrfikësit

Teatri si godinë është ndërtuar në vitin 1938. Është vënë dorë në periudhën komuniste që është bërë pjesa shtesë. Është një nga sallat me perfeksion skenik dhe akustik të pakrahasueshëm, ku janë ngjitur në skenë Robert Ndrenika, Astrit Çerma, Demir Hyskja, Shpëtim Shmili, Veronika Papa etj. Me dhjetëra artistë e vizitojnë çdo vit.

Falënderoj zjarrfikësit që i bënë këtë "dhuratë" Elbasanit para festimit të 60-vjetorit. Rreth orës 16:00 ra zjarri dhe ndërhyrja e tyre ka ndodhur gjysmë ore më vonë, sipas dëshmive.
I bëj thirrje të gjithë komunitetit shqiptar të biznesit të bëjë të mundur që kjo godinë të rindërtohet edhe një herë nga e para.



-Historia

Godina e Kinema “Nacional” (teatri “Skampa”) ishte dhurata që Xhavit Bej Biçakçiu i bëri qytetit të Elbasanit. Me dëshirën dhe me paratë e Xhavit Biçakçiut, arkitekti Halit Narazani realizoi ëndrrën për të pasur një skenë të tillë në qytet. Objekti i parë i këtyre përmasave në Elbasan është ndërtuar në vitin 1938 dhe kishte një kapacitet prej 292 vendesh. Duke marrë funksionet e teatrit te qytetit, Kinema Nacional mori emrin Teatri Skampa menjëherë pas çlirimit të vendit. Akustika e këtij teatri është vlerësuar nga më të mirat në Shqipëri. Teatri “Skampa”, dikur Kinema Nacional, përfaqëson objektin me të rëndësishëm me funksion kulturor në qytetin e Elbasanit.

Nostalgji e qytetit mbi rrënojat e Skampas



– Një ditë pas shkrumbimit të gjithë ndërtesës së Teatrit “Skampa” të qytetit të Elbasanit, në rrënojat e tij mbizotëron trishtimi. Ndërtesa që u shkatërrua kishte një histori dhjetravjeçare, e me të ishin të lidhur emocionalisht një pjesë e mirë e banorëve të qytetit, të cilët aty kanë ndjekur ndër vite punët dramatike të trupës teatrore, por edhe shfaqjet e ansamblit të estradës profesioniste të Elbasanit.

Teatri “Skampa” u themelua në vitin 1962, mirëpo qyteti mburret që, edhe pse me emra të tjerë në të shkuarën, teatri ekzistonte që prej 1918.

Dje, mbi mbetjet e përzhitura të teatrit punonjësit po përpiqeshin të riparonin e të rekuperonin atë që nuk e rrëmbeu dot zjarri i tmerrshëm i rënë një ditë më parë. Por s’ka mbetur shumë për të bërë, plateja, lozhat, skena tashmë nuk ekzistojnë. Zjarri ka përpirë gjithçka. Në ndërtesën që gjer dje elbasanllinjtë kishin qejf ta konsideronin një “La Scala” të vogël shqiptare, kanë mbetur vetëm pjesët e hekurta. Suvatimet e mureve kanë rënë, gjithçka e drunjtë është djegur, në këmbë ka mbetur skeleti metalik i skenës që na kujton qindra shfaqje të trupës lokale që janë zhvilluar në të.

Teatri Skampa është simbol i qytetit me vlera artistike dhe historike të mëdha. Ne e kishim krenarinë e qytetit, të ndërtuar në vitet 34-35 kur Elbasani ishte me kalldrëm.
Në atë kohë një fisnik me një vizion për artin kërkoi ndërtimin e këtij objekti që mund të konsiderohet një “La Skala” e vogël shqiptare.


“Skenë si kjo, nuk kthehet më”

Demir Hyskja, një aktor i njohur shqiptar, për më se 30 vjet i lidhur shpirtërisht e profesionalisht me skenën e Skampës përshkruan dhimbjen e tij kur mësoi zjarrin e rënë në teatër. “Kur e mora vesh që po digjej teatri nga ulërimat e zjarrfikësve që vinin mbusheshin me ujë afër shtëpisë sime mu duk vetja që po digjesha edhe unë bashkë me teatrin aty brenda.

Dhe sinqerisht kështu e ndjej këtë dhimbje që kam këtu në shpirt. Kam jetuar 30 vjet të jetës sime në këtë skenë, në këtë sallë. Çdo gjë mund të rigjenerohet, mund të behet teatri më i ri, më i bukur më i avancuar për kohën por ajo çka qenë nuk vjen më.

Ra një zjarr i fuqishëm, a thuaj se ky vend e kjo skenë ka prodhuar gjëra që nuk do ta nderonin, por kjo skenë ka shërbyer më të mirën, më të bukurën dhe nuk do të harrohet. Ky teatër ka krijuar vlerat e këtij qyteti. Zor se rindërtohet me ato vlera akustike që kishte.

Fjala e shprehur me zërin më të ulët ishte e dëgjueshme, ishte e kapshme. Siç thoshte regjizori jonë i famshëm, Lec Shllaku, fjala e autorit transmetohet nga akustika e skenës.

Akustika e kësaj skene ishte e jashtëzakonshme. Gjynah nuk besoj se do të rikuperohet me atë akustikë. Mund të bëhet e bukur me vlera modern por jetën e saj dhe vazhdimësinë artistike nuk e kthen dot më”.

Historia e teatrit të Elbasanit

U krijua më 10 qershor 1918, me iniciativën e atdhetarit Thanas Floqi. Pas një kohe të shkurtër përgatitjesh, me në krye Thanas Floqin vunë skenë dramën e Sami Frashërit “Besa”.

Në vitet ’30 nisur nga zhvillimi i madh që kishte marrë teatri vjen në Elbasan një regjisor italian për të vënë në skenë tragjedinë “Aleksandri”, të shkruar nga dramaturgu i shquar elbasanas Et’hem Haxhidemi.

Më 1936 u ndërtua teatri i ri nga Xhavit Bej Biçaku, ndërtesa që mbijetoi gjersa u dogj. Në atë kohë quhej Kinema Nacional.

Në 16 korrik 1962 u quajt Teatri Skampa, e në të janë vënë në skenë dhjetra drama e pjesë teatrale, e kanë luajtur aktorë ndër më të mirët e vendit.